આખી દુનિયામાં કેમ ડોલર નું જ મૂલ્ય વધારે છે ? ચાલો જાણીયે ડોલરનું જ કેમ બધાથી મૂલ્ય વધારે છે

દુનિયાભરમાં કેટલાય પ્રકારની કરન્સી છે, જેમ કે રૂપિયો, યુઆન, યૂરો, પાઉન્ડ આમ છતાં દુનિયાભરમાં ડૉલરથી જ લેવડદેવડ થાય છે.

ડોલર નું મુલ્ય

ડોલરની સરખામણીમાં ભારતીય રૂપિયાના મૂલ્યમાં થયેલો ઘસારો ભારતમાં થોડા મહિનાઓથી ચર્ચાનો ગરમ વિષય છે. જાન્યુઆરી 2018 થી ડોલરની સરખામણીએ ભારતીય રૂપિયાનું મૂલ્ય લગભગ 10% ઘટ્યું છે.
ભારતીય રૂપિયા હોવા છતાં, વિશ્વની મોટાભાગની કરન્સીનું મૂલ્ય અવમૂલ્યન થયું છે. તો આ લેખમાં અમે ડોલરની વૈશ્વિક સ્વીકૃતિ પાછળના મૂળ કારણો જાણવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ.

ડૉલરનો ઈતિહાસ

1944 ના બ્રેટોન વુડ્સ કરાર પહેલા, વિશ્વના મોટાભાગના દેશો સોનાના મૂલ્ય મુજબ તેમના મૂળ ચલણનો વિનિમય દર નક્કી કરે છે. પરંતુ જ્યારે 1944નો બ્રેટોન વુડ્સ કરાર થયો; ડોલરને સારી માન્યતા મળે છે અને સભ્ય દેશો ડોલરના સંદર્ભમાં તેમના ચલણનો વિનિમય દર નક્કી કરવા સંમત થાય છે.
પરંતુ 1970 ના દાયકાની શરૂઆતમાં, મોટા ભાગના દેશોએ ઉચ્ચ ફુગાવા સામે લડવા માટે તેમના ચલણના બદલામાં યુએસએ પાસેથી સોનાની માંગ કરવાનું શરૂ કર્યું, જેણે યુએસના સોનાના ભંડારમાં ઘટાડો કર્યો. તેથી 1971 થી તત્કાલિન અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિ નિક્સને ડોલર વિ સોનાના વિનિમય કરારને તોડ્યો. આથી ત્યારથી માંગ અને પુરવઠા દળો દ્વારા વિવિધ ચલણના વિનિમય દર નક્કી કરવામાં આવે છે.

ડૉલરનું સતત મુલ્ય વધારે કેમ

આ અનુમાનોથી વિપરીત, યુએસ ડૉલર એ વિશ્વના મુખ્ય ચલણ અનામત તરીકેનું સ્થાન જાળવી રાખ્યું છે. દેશો પાસે પહેલાથી જ ડોલરનો વિશાળ સ્ટોક હતો અને ચલણ પણ વૈશ્વિક વિશ્વાસ ધરાવે છે, તેથી તેની તરલતા સ્થિર રહી.મોટાભાગના દેશોએ તેને તેમના સત્તાવાર ચલણ તરીકે અપનાવવાનું મુખ્ય કારણ તેની સ્થિરતા છે. તેને સુરક્ષિત ચલણ માનવામાં આવે છે. અને તે યુએસ ટ્રેઝરી દ્વારા સમર્થિત છે, જે તેની જવાબદારીઓ ચૂકવવાની ક્ષમતા પર નોંધપાત્ર વિશ્વાસ આપે છે.યુએસ અર્થતંત્ર અન્ય પ્રભાવિત પરિબળ છે. ભલે તેનો વિકાસ દર મુખ્ય વિકાસશીલ અર્થતંત્રો જેટલો ઝડપી ન હોય, તેમ છતાં તે વિશ્વની સૌથી મોટી અને સૌથી શક્તિશાળી અર્થવ્યવસ્થા છે.

ડોલર ની કિમતનું મુખ્ય કારણ

ડૉલરની સરખામણીમાં ભારતીય રૂપિયો સતત કમજરો થતો જાય છે. ભારતીય રૂપિયા ઉપરાંત દુનિયાભરની બીજી કરન્સીનુ આકલન પણ ડૉલરના હિસાબે કરવામાં આવે છે. ડૉલરને દુનિયાની ‘પાવરફૂલ’ કરન્સી પણ કહેવામાં આવે છે. દુનિયાભરમાં કેટલાય પ્રકારની કરન્સી છે, જેમ કે રૂપિયો, યુઆન, યૂરો, પાઉન્ડ આમ છતાં દુનિયાભરમાં ડૉલરથી જ લેવડદેવડ થાય છે. ડૉલરને વર્લ્ડના દરેક દેશ માટે આંતરરાષ્ટ્રીય કરન્સી માનવામાં આવે છે, આના પાછળ કેટલાક કારણો છે.

દુનિયામાં સૌથી વધુ સોનુ અમેરિકામાંથી કાઢવામાં આવે છે, જ્યારે પણ કોઇ દેશ અમેરિકામાંથી સોનુ ખરીદવા માંગે છે તો તે માત્ર કરન્સી ડૉલરમાં જ તેની ચૂકવણી ઇચ્છે છે. આવામાં અન્ય દેશોને પણ આ વાત માનવી પડે છે. જોકે, ડૉલરના પાવરફૂલ હોવાનુ આ માત્ર એક કારણ છે.

દુનિયાભરમાં હથિયારો બનાવનારી મોટાભાગની કંપનીઓ અમેરિકાની જ છે. જ્યારે કોઇ દેશને હથિયાર જોઇએ છે, તો અમેરિકા પર નિર્ભર રહે છે, હથિયારોના બદલામાં અમેરિકાને ડૉલરમાં ચૂકવણી કરવામા આવે છે.
ઇરાક, ઇરાન સહિતના આરબ દેશોમાં કાચુ તેલ કાઢનારી કંપનીઓ મોટાભાગે અમેરિકાની જ છે, આ કંપનીઓ ડૉલરમાં જ ચૂકવણી લેવાનો પસંદ કરે છે. આની સાથે જ શેલ ટેકનિકથી તેલ ઉત્પાદન કરવાના મામલામાં અમેરિકા જ આગળ છે, એક દાયકા પહેલા સુધી શેલ ટેકનોલૉજી પર અમેરિકાની જ હકૂમત હતી, આ કારણથી ડૉલર દુનિયાની પાવરફૂલ કરન્સી છે.